به راحتی نمی توان عرصه ای از زندگی را نام برد که موسیقی در آن نقشی مهم نداشته باشد. از روزگاران قدیم، موسیقی از بدو تولد تا پایان زندگی مونس انسان بوده است. در طلوع تمدن، سرودخوانی هم به اندازه ی محاوره ی معمولی اهمیت داشته است و علاوه بر آن در دوران گذشته معتقد بوده اند که ارواح طبیعت، زبان سرود را بهتر می فهمند. برای نیاکان ما معاشرت با ارواح زمین و آسمان، حامیان و پیران محصول کشاورزی و پیشه های دیگر به اندازه ی معاشرت با هم قبیله ای ها اهمیت داشته است.
در گذشته، سرودهای عامیانه در تار و پود فعالیت های مادی و عملی انسان، در کار و آیین و سنت هایش تنیده و به نوعی قالب زندگی تبدیل شده بود. یکی از آداب قدیمی ترکمن ها «سویت قازان» است. در جهان بینی ترکان قدیم، سویت قازان، ارباب و حامی دام های اهلی بود و می توانست با کمک سنگ باران موجب بارش باران شود. به مرور زمان سرودهای درخواست باران اهمیت خود را از دست داد و از آن زمان این ژانر به سرود بازی کودکانه تبدیل شده است.

مسكن به عنوان مهم ترین نیاز بشر از بدو خلقت تاكنون مطرح بوده است. انسانهای اولیه بر حسب غریزه خود غارها را به عنوان مسكن و جان پناه در مقابل تغییرات جوی و فصلی از قبیل سرما، گرما، بارش برف و باران و وزش بادهای شدید و در امان ماندن از حملات حیوانات درنده انتخاب نمودند. بیشتر شدن جمعیت، انسان را مجبور به تفكر كرد تا بتواند مشكل مسكن خود را با استفاده از چوب درختان و سنگ ها تا حدودی برطرف نماید. گسترش جمعیت و پراكنده شدن انسان ها در موقعیت های جغرافیایی مختلف ذهن انسان را بر آن داشت تا با توجه به موقعیت اقلیمی منطقه مسكونی متناسب با شرایط آن منطقه بسازند. با بیشتر شدن جمعیت انسان ها قومیت و طوایف مختلف نیز بوجود آمدند.

به یکی دیگر از شاخه های ادبیات شفاهی که به اعصاری بسیار دور مربوط می باشد و به زبانی ساده و درخور فهم عموم بیان گردیده، «هوودی» گفته می شود.
هوودی، ترانه ای است با صدایی دلنواز که عمدتا در کنار گهواره برای نوزادان و نونهالان خوانده می شود و همراه با حرکت یکنواخت گهواره، در ایجاد آرامش روحی و خوابی راحت برای کودکان تأثیری به سزا دارد.
عشق و علاقه ی وافر پدران و مادران به فرزندان و دلبستگی شدید خواهران، برادران و سایر اقوام به کودکان و آمال و آرزوهایی که برای فردای دلبند خود دارند، همه و همه در «هوودی ها» متجّلی می گردد.
چون در آخر هر بند از اشعار هوودی، کلمات «هووا- هوو»، «هووأ- هوو»، «هِـی یا- هِـی» چند بار تکرار می گردد به این شاخه از ادبیات شفاهی «هوودی» گفته شده است. برای مثال:

آلـــلان- آلـــلان اده یـــــــین باغا ســـــالـلان اده یــین
بـــاغینگ قـــیزیل گـﯚلیــنی ســــانگا قــربان اده یــین
هــوووأ- هـــوو ...

و یا:
مـــنینگ بـــالام یــاتیپ دیــر قـــیزیل گـﯚلـه بـاتیپ دیـر
قــیزیل گـﯚلیـــنگ تــیکه نی گـﯚل آیــــاغنا بـــاتیپ دیـر
هِـــی یــا- هِـــی
 

هنر پوشیده لباس یكی از اشكال فرهنگ ملی می باشد. در حقیقت به لباس ملی به عنوان یكی از منابع جهت مطالعه تاریخ و فرهنگ ملل و همچنان ارتباط آنها با دیگر ملل نگریسته می شود. در لباس تركمن هایی كه در حاشیه رودخانه آمودریا یعنی در بعضی از بخش های استان لباب همچون سردار آباد، قاراشسیزلیق، قالكینیش، فاراب و برخی روستاهای بخش ساكار كشور تركمنستان زندگی می كنند، ویژگیهای خاصی وجود دارد كه در دیگر مناطق تركمنستان نمی توان مشاهده نمود.
یكی از این پوشش های ویژه، « لچك » است كه زنان به سر می كنند. « لچك » نوعی پوشش است كه با در نظر گرفتن خصوصیات سنی، وضعیت اجتماعی زنان و خدماتی كه آنها به عنوان مادر انجام داده اند و به مناسبت مادر بزرگ شدن، بر سر گذاشته می شود.
هر مادر به هنگام تولد نوه اش لچك انداختن به سر دختر خود را به این معنی كه « دخترم؛‌ رسیدن به مادر بزرگی برای تو میسر شد» برای خود وظیفه ای مقدس می دانسته است. بعضی از مادرها پس از آنكه تولد اولین فرزند دخترش و یا تولد چند فرزندش، لچك بر سر او كرده و آرزو می كرده اند كه مادر بزرگی نوه دار و نبیره دار شود. هر مادر از اینكه نتواند بر سر دخترش لچك بگذارد و با این نقیصه از دنیا برود، بسیار ترسیده است.

هودی یك واژه مركب است و از دو ماده «هو» + «دی» مشتق شده است. هو به معنای خدا و دی فعل امر از مصدر گفتن، به معنی بگو می باشد. هودی یك اثر ادبی و در ردیف ادبیات شفاهی زنان و كودكان تركمن به شمار می رود.
هودی، آوای آرامش بخش كودكان است كه از درون مادران دلسوز تراوش می كند. هودی، نغمه دل انگیزی است كه كودكان را درون گهواره، به دنیای سكوت و آسایش سوق می دهد. در طول تاریخ حیات تركمن ها، هودی مادران دلسوز، با آهنگی زیبا و دلنشین، همواره در سر تاسر دشت سرسبز تركمن صحرا طنین انداز بوده است. هر كودكی با شنیدن نوای دلنواز هودی، شیون را فراموش می كند و با لبخند ملیحی بر لب، به خواب آرامی فرو می برد.
آوای هودی، نه تنها كودكان بلكه بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می دهد و آنان را نیز در آرامش وصف ناپذیری فرو می برد. چنانچه تاملی در درمان هودی داشته باشیم، به آرزوها و حدیث نفس مادران تركمنی پی می بریم كه همواره برای كودكان خود بهترین ها را خواسته اند. آهنگ هودی ریتم خاصی دارد. همگامی كه كودك شیون آغاز می كند، در ابتدا مادر، با صدای بلند شروع به خواندن هودی می كند. رفته رفته كه از ناله های كودك كاسته می شود مادر نیز صدای خود را قدری پایبن تر می آورد. تا جایی كه پس از خفتن كودك به یك زمزمه زیر لب تبدیل می شود.
هودیها از انواع مختلف تشكیل یافته اند كه هر یك، مزامین خاصی دارند. مهمترین مفاهیم هودی عبارتند از:
ستایش مادر از فرزند
آرزوی درونی مادر
چگونگی تربیت مادر
دعا برای كودک
اندزهای اخلاقی و …

در ذیل، نمونه ای از هودی در بیان تمجید و ستایش مادر از كودک آمده است:
منینگ گولیم آی یالی
آیا گونه تای یالی
آغزیندن بیر سوز چیقسا
شكر آتیلان چای یالی

ترجمه:
كودك گل من همچون ماه زیباست همتای ماه و خورشید است آنگاه كه به سخن در
می آید سخنانش همچو چای شیرین است.

هـودی هـودی هـودی هو
هودی بالام هودی هو
دكــور دوور آت گلـیـــار
چیكینگ گور ونگ كیم گلیار
منینـگ بالام خان گلیــار
قانچیسیندان قان دامیپ
یـالیغنـدان یـاغ دامیــپ
آتلاری آتار قوشدان
قانـات لاری كـومیش دن
آتلا تارا آتلا تارا
آت لاری هایبات لانار
آتلانار آوار گیدر
سوغون لی داغا گیدر
سوغون آتار یولونگا
قانی دانار دونینگا
یاداپ آشیب گلنده
نأنه نگ قربان جانینگا
هودی هودی، هودی هو
هودی بالام هودی هو

ترجمه
اسب به تاخت در حال نزدیك شدن است. بنگرید چه كس می آید. فرزند مهتر من می آید. از مهمیزش خون می چكد. از دستارش روغن می چكد. اسبش پرنده، بالهایش از نقره، مهیا شده و سوار اسبش شكوه خاصی پیدا می كند. اگر به سیمای چو گل فرزندم، آفتاب بتابد، آسمان دلش ابری می شود. با اسبش به شكار می رود. به كوهی می رسد كه در آنجا گوزن وجود دارد. گوزنی شكار می كند. هنگامی كه خسته از شكار باز می گردد، مادر، قربان صدقه اش می رود.
 

شب قدر، كه در میان ترکمن ها به قدر گیجه معروف است و نكوداشت این شب یكی از مراسمی است كه تركمن ها با شور و شعف بسیار، نسبت به برگزاری آن اقدام می كنند. هر چند شب قدر دقیقاً مشخص نشده است ولی در بین تركمن ها از قدیم الایام و با استناد به شواهدی خاص این مراسم در شب بیست و هفتم ماه مبارك رمضان برگزار می شود.
تركمن ها معتقدند كه در این شب دو پیامبر الهی یعنی حضرت خضر و حضرت الیاس ظاهر می شوند و هركس با آنها برخورد كند خوشبخت می شود. در این شب كه برای تركمن ها بسیار مقدس است زنان در خانه بیشمه (نوعی شیرینی خانگی)، بورك (نوعی سمبوسه) و سایر مأكولات از قبیل نان برنجی و فرنی می پزند و سفره پهن كرده و شب نشینی می كنند.
در این شب همه به دیدار همسایه ها و خویشاوندان می روند و نذری می دهند و همچنین بعد از نماز عشا و تراویح هر كس در خانه خودش نماز شب قدر را هم می خواند. در این شب همچنین برای نوعروس یا دختری كه تازه نامزد شده از طرف خانواده داماد هدیه ای برده می شود كه به آن «قدر ایمش» می گویند و نشانگر اهمیت و ارزش این شب نسبت سایر شب های سال است. تركمن ها در قاموس بومی و اعتقادی خود، این هدیه بردن برای نو عروس را خوش یمن و برای زندگی آن زوج، مبارك می دانند. چرا كه این شب، شب نزول قرآن است.
كودكان هم در این شب به یاد ماندنی سال، به اجرای بازی های محلی می پردازند، که معروف ترین این بازیها «آی ترک – گون ترک» می باشد که ریشه در ادبیات فولکور مردم ترکمن دارد.

يکی از آداب و رسوم ارزشمند ترکمن ها در ترکمنستان، احترام به سفره و نان است. در اکثر موارد در اين کشور، در باره ی «سفره» اصطلاح روسی «سِوِتوی» يعنی جايگاه پاک و با ارزش را بکار می برند، زيرا نعمت خدا يعنی نان در آن قرار می گيرد. آنها پا گذاشتن روی سفره را بی احترامی بزرگی می دانند. در مراسم استقبال از مقامات و روسای جمهور کشورهای خارج در اين کشور نيز اين موضوع رعايت می شود. به اين ترتيب که در بدو ورود مهمان عالي مقام، استقبال کنندگان قرصی نان و ظرف کوچکی از نمک را در يک سينی گذاشته و مقابل مهمان می گيرند. رسم بر اين است که مهمان، اندکی از نان را می کند و آن را می خورد. به نظر می رسد اين امر ـ که سنتی اجدادی است ـ برای نمک گير کردن مهمان صورت می گيرد؛ به اين معنی که کشورها به تعهداتشان وفادار باشند و احياناً به اين کشور خيانت نکنند.
 

ترکمن ها در مراسم سویت قازان به رهبری آخوند یا طلبه ی محل به دو گروه می شدند و بعد از نماز عشا بر در خانه ها می رفتند و اشعاری مبنی بر طلب باران به شرح زیر و با آواز می خواندند:
 

سوگواری زنان مخصوصا در هفت روز اول همراه است با گریه و زاری و خواندن اشعاری در رثای متوفی که به «یاث قوشغی لار» معروف است. یاث قوشغی لار انعکاس احساسات و عواطف زنانی است که با متوفی نسب فامیلی یا رابطه ی خانوادگی بسیار نزدیک دارند. اینک نمونه هایی از آن نقل می شود:
 

حضرت شیخ محمد غوث در کتاب جواهر الخمیس خود گفته است: هر ساله سیصد و بیست هزار بلا در آخرین روز چهارشنبه ماه صفر نازل می شود. آن روز یکی از دشوارترین روزهای سال است. به همین خاطر ترکمن ها به آن روز « قره چهارشنبه » می گویند.
هر کس در آن روز چهار رکعت نماز خوانده و در هر رکعت بعد از سوره حمد، 17 بار سوره الکوثر، 3 بار الاخلاص، 1 بار الفلق، 1 بار الناس را بخواند و بعد دعای مخصوص آن روز را بخواند، خداوند متعال جان و مال و اهل و اولاد آن شخص را از جمیع آفات و و بلیّات در امان نگه خواند داشت.