این قتل عام یکی از فجایع تاریخ ترکمن بود و بیش از دو هزار نفر توسط روسها کشته شد، که 18 سال قبل از فاجعه ی گوگ دفه اتفاق افتاده است. در صورتی که برای فاجعه ی گوگ دفه مراسم یادبود برگزار می گردد اما هیچ یادبودی برای شهدای این فاجعه ی بزرگ برگزار نمی شود. ما آرزو می کنیم که تاریخدانان درباره جنگ غازاوات تحقیقات بیشتری نمایند و دولت تورکمنیستان یادبود ویژه ای بمناسبت بزرگداشت شهدا برپا کند

مبارزات ترکمن ها با هلاکو
طبق نوشته های شجره تراکمه، قهرمانی ارساری بای (در روایات ترکمنی ارساری بابا) نقش مهمی دارد. اصل وی از طایفه سالیر بوده ولی بعدا به صورت سرکرده نظامی در کوه های بلقان بر طوایف خود رهبری کرده است.
سالر بودن وی به تحقیق معلوم نیست چون که ارساری خود زمانی تحت تابعیت طایفه سالر بوده است. او مسلمان بوده و کتابی به نام «معین المرید» را از شیخ شرف خوجه به قیمت 40 شتر خریداری کرده است، (1) این کتاب در سال های 714- 713 هجری نوشته شده و به زمان حیات ارساری بای مربوط می شود. درباره رویارویی ارساری بای با اردوی طلایی خبری در دست نیست ولی در اواخر قرن هشتم در ایام جنگ های داخلی، لشکر ترکمن های بلقان توانستند اختیارات بیشتری کسب کنند. مسلمان شدن بیانگر مخالفت وی با اندیشه اشراف و خان های مغول و مردمی بودن ارساری بای که دین مردم را پذیرفته است.
روایات ترکمنی می گویند که هلاکو خان از دختر ارساری بای تقاضای ازدواج نمود. این روایت بیانگر آن است که هلاکو می خواست این طایفه را به خود ملحق سازد. کمی بعد فردی به نام «قاما» بر سر ارساری ها یورش آورد. ارساری در لب چاه دوکر (شاید توارقیر باشد چون قبر وی هنوز هم آنجا است) کشته شد، دخترش اسیر و طایفه اش نابود گردید. تاریخ این واقعه شاید در سال 755 هجری قبل از نابودی هلاکوییان باشد.
در اواخر قرن نهم هجری ترکمن های شمال خراسان، ساکنین بالکان، اوست یورت و منقشلاق به صورت نیمه مستقل زندگی می کردند. این طوایف مانند سالر، ارساری، آل علی، آداق لی حرز و ... بودند و در مناطق وسطای ترکمن صحرا تیره تقتامیش از طایفه تکه زندگی می کردند. ترکمن های این منطقه به همان صورت نیمه دامداری- نیمه کشاورزی باقی ماندند. شکارچیان، ماهیگیران و وجود کارگاه های کوچک خانگی گواه بر این امر است، طوایف فقیر زندگی مشقت باری داشتند.
خان های ترکمن القابی نظیر «اون بگ» را همچنان نگه داشتند. سران قشون ترکمن در سالهای 60- 50 قرن دهم هجری در لشکرکشی علیه سلطان حسین شرکت داشتند، سرکرده ترکمن ها «میرشا» بود، در نبرد سلطان حسین میرخوند – مورخ- از قلعه آداق نام می برد و بارتولد آن را قلعه ترکمن ها به حساب می آورد، به این قلعه باریکه راهی منتهی می شد.
در اوایل قرن دهم هجری بخشی از ترکمن ها تحت حاکمیت اوزبک ها درآمدند. ترکمن های بلقان از وضعیت بدی برخوردار بوده و از استقلال خود بهره ای نگرفتند.

 

ترکمن های سلجوق ها به رهبری طغرل بگ سلسله ای در ایران تأسیس کردند سپس در 450 هـ/ 1055 م به بغداد رسیدند و بدین ترتیب مقدمات تشکیل و تثبیت امپراتوری بزرگ جهان اسلام به نام سلجوقیان فراهم آوردند. در این بررسی به تاریخ مهم و پر اثر ترکمنان سلجوق نمی پردازیم، بلکه به آثار جاودانه ای که بعنوان نمادهای معماری دوره ی ترکمنان سلجوقی شناخته می شود، به تفصیل توجه می کنیم.
 

 

اتحاد و وحدت اوغوزهای سلجوق در قرن پنجم هجری بوجود آمد. سلجوق و پدرش «توتاق» بر طوایف و تیره های اوغوزهای حوزه سیردریا حکومت می کردند. اینان با یبغو رهبر اوغوزهای سیردریا دشمنی را آغاز کردند و بالاخره در اواخر قرن پنجم مسئله با قطع رابطه تمام گردید و سلجوق از یبغو جدا گردید و با متحدان خود از آن ناحیه رفت. در آن ایام وی 1500 شتر، 50 هزار گوسفند و 100 نفر رفیق جانباز داشت. سلجوق و یارانش دین اسلام را پذیرفته جزء تیولداران سامانی ها در آمدند. به این ترتیب اوغوزهای سیردریا با دو دسته تقسیم شدند یک دسته در «ینی کنت» و دسته دیگر یعنی سلجوقیان در منطقه جنوبی یعنی شمال خراسان مسکن گرفتند. مورخان این دوره به اوغوزهای ینی کنت، اوغوز و به سلجوقیان نام ترکمن اطلاق کردند.
درباره اوضاع اقتصادی اوغوزها در قرن هشتم هجری اطلاعات خیلی کم است ولی از زمانی که سلجوق ها اسلام را پذیرفته در خدمت سامانی ها درآمدند از نظر اقتصادی رشد کرده و ابن اثیر از نوکران و برده های آنان خبر می دهد.
 

سئوالی که در ابتدا به آن می‌پردازیم‌ این است كه‌ چرا تركمن‌ها به‌ این‌ اسم‌ خوانده‌ شده‌اند؟ برای‌ روشن‌ كردن‌ این‌ نكته‌ لازم‌ می‌آید كه‌ از مناسبت‌های‌ تركمن‌- اوغوز حركت‌ كنیم‌. برای‌ اینكه‌ این‌ امر در حل‌ معمای‌ منشاء و ماهیت‌ نام‌ تركمن‌ كمك‌ شایانی ‌خواهد كرد.
 

نام‌ اوغوز اولین‌ بار در اوایل‌ قرن‌ هشتم‌ بعد از میلاد به‌ زبان‌ تركی‌ در كتیبه‌های‌ كشف‌ شده‌ در مغولستان‌ ظاهر می‌شود. در این‌ كتبیه‌ها، خاقان‌ ترك‌، اوغوزها را به‌ عنوان‌ مردم‌ خود معرفی‌ می‌نماید. از قرار معلوم‌ اوغوزها یكی‌ ازعناصر عمده‌ امپراتوری‌ چادرنشین‌ بودند كه‌ از چین‌ تا استانهای‌ مرزی‌ ایران‌ و بیزانس‌ و تا رود ولگا گسترش‌ داشت‌. كتیبه‌ها نشان‌ می‌دهد كه‌ چگونه‌ اوغوزها به‌منظور بدست‌ آوردن استقلال‌ بیشتر طغیان‌ كردند. این‌ قیام‌ و طغیانهای‌ بعدی‌،نشانگر عشق‌ پابرجای‌ اوغوزها برای‌ استقلال‌ است‌. علت‌ پراكنده‌ شدن‌ آنها درسرتاسر آسیای‌ مركزی‌ تا دریای‌ خزر در قرن‌ نوزدهم ، هم‌ ممكن‌ است‌ همین‌ (امر) باشد.
طبق‌ این‌ كتیبه‌ها، اوغوزها از نه‌ قبیله‌ تشكیل‌ می‌شدند، هر چند نویسندگان‌ متعدد اظهار می داشتند كه‌ اوغوزها بیست‌ و چهار قبیله‌ بوده‌اند. نویسندگان‌ كشور اوغوزها را از سیر دریا تا دریای‌ خزر و از شمال‌ دریای‌ آرال‌ تا خراسان‌ می دانستند.
 

زیاریان خاندانی بودند كه از آخرین سالهای دهه دوم قرن چهارم هجری تا واپسین سالهای دهه هشتم قرن پنجم هجری در شمال ایران یعنی در نواحی گرگان، طبرستان (مازندران امروزی) گیلان، دیلمستان، رویان، قومس (ناحیه وسیعی در دامنه كوههای طبرستان در بین ری نیشابور شامل شهرهای دامغان، شاهرود، بسطام و سمنان) و ری و جبال سلطنت و امارت داشته اند.
فرمانروائی این سلسله از مرداویج بن زیار شروع و ظاهراً به امارت و حكومت گیلانشاه فرزند عنصرالمعالی خاتمه می یابد. این خاندان محلی كه بروزگار حكومت غزنویان بر ایران از طریق وصلت با خاندان غزنوی حكومت خویش را از خطر زوال و نابودی مصون داشته بودند، در دوران سلطنت سلجوقیان بتدریج قدرت خویش را از دست داده و سرانجام هنگامی كه فقط در بخشی از گرگان و طبرستان امارت داشتند با مرگ گیلانشاه آخرین بازمانده این سلسله ستاره بخت و دولت آنها به افول گرائید.
دو تن از امیران این سلسله داماد سلطان محمود غزنوی بودند. یكی منوچهر و دیگری همین عنصرالمعالی كیكاوس (نویسنده قابوس نامه).
 

تركمنها به قبایل و تیره های متعددی تقسیم می شوند كه در ذیل نام آنها را می آوریم:
عالی ایلی، چاودار، یمرلی، ارساری، سالور، ساریق، تكه، یموت، گوكلان.
اكنون به بررسی محل زندگی و خصوصیات آنها می پردازیم با توجه به اینكه بیشترین اطلاعات در كتابهای مختلف در مورد سه طایفه تركمن یعنی تكه، یموت و گوكلان آمده است در مورد سایر طوایف تركمن فقط به معرفی و توضیحی مختصر اكتفا می كنیم.

 

تركمن ها از لحاظ موضع گیری شان نسبت به مشروطیت استرآباد دو گروه بودند؛ گروهی باامید به این كه حكومت مشروطه باشعار عدالت، آنها را از وضعی كه روس ها و شاهان قاجار برایشان به وجود آورده بودند نجات خواهد داد، به مشروطه با شعار عدالت متمایل شدند. اما گروهی دیگر كه ناباورانه به این شعارهای ایده آلی نگاه می كردند، خود را بی تفاوت به مشروطه نشان می دادند و گویی منتظر بودند ببینند كه عدالت و آسایش مشروطه چگونه بر سر آنها سایه می افكند. با توجه به این كه تركمانان بخش قابل ملاحظه ای از جمعیت ایالت استرآباد را تشكیل می دادند، گروه مشروطه طلبان ایالت نمی توانستند نسبت به آنان بی تفاوت باشند، لذا سران مشروطه خواه استرآباد چون:« حاج رحیم خان سرخنكلایی»، « شیخ محمدحسین » و... از تركمانان طرفدار مشروطه استقبال و حمایت می كردند و در برابر تركمانانی كه نسبت به این موضوع، بی تفاوت بودند به گونه ای رفتارمی كردند كه نظر و اعتماد آنها را به مشروطه جلب كنند.

 

اطلاعات و حقایق مربوط به « تركمن » ها بنا به دلایل مختلف از قاطعیت لازم برخوردار نیست: نخست اینكه هنوز بررسی های دقیق و همه جانبه ای صورت نگرفته است. ثانیاً ملاك های قاطع و جامعی برای تعیین هویت ملی تركمن ها بیان نشده است و امروزه صدها هزار نفر در نقاط مختلف جهان، در چین، عراق، سوریه و… خود را تركمن می دانند در حالی كه وجه مشترك چندانی با هم ندارند. صرف نظر از همه اینها، گرچه نزدیك به یك قرن است كه دولتی به نام جمهوری تركمنستان تاسیس شده، امّا عملاً از سال 1991 است كه شاهد یك كشور مستقل تركمن هستیم و لذا می توان گفت كه جهان تازه متوجه ملّتی به نام تركمن شده است و باید منتظر باشیم تا تحقیقات و بررسی های گسترده و همه جانبه در خصوص این ملّت جوان آغاز گردد

« اسم کلمه ایست که به وسیله ی آن کسی یا چیزی را می خوانند.» این کلمات خود طیف گسترده ای از معانی را شامل می شوند و عموما متاثر از تاریخ و فرهنگ بوده، با شرایط زیست محیطی، اقتصادی، باورها و آرزوهای آن جامعه ارتباطی تنگاتنگ دارند.
ترکان پیش از اسلام، بنابر باورهای شامانیستی خود نهادهای طبیعت را مقدس می شمردند. بدین لحاظ اسامی برگرفته از طبیعت و محیط، در بین آنها از جایگاه خاصی برخودار بود. نام فرزندان اوغوز خان: گون (خورشید)، آی (ماه)، ییلدیز(ستاره)، گُُوک (آسمان)، داغ ( کوه)،‌ دنگیز (دریا)‌ خود نمونه ای صریح بر این مصداق است.
امروزه در بین ترکمنان ایران نامگذاری بر این اصول با اینکه رنگ و روی سابق را ندارند، ولی با این حال توانسته است موجودیت نسبی خود را حفظ کند. مثلا دانگ آتار ( وجه تسمیه نوزادی که به هنگام سپیده سحر به دنیا آمده باشد)، غمیر ( وجه تسمیه نوزادی که به هنگام بارش باران به دنیا آمده باشد)، تویلی (عموما به نوزادی اطلاق می شود که در طول مراسم جشن و عروسی به دنیا آمده باشد)، ییلدیریم (رعد وبرق)، آی لر ( ماهان) از نام های متداول ترکمنی هستند.
باز در ارتباط با الهام گیری از طبیعت و شرایط زیست محیطی نام حیواناتی چون قوچ، آرسلان( شیر)، قورت ( گرگ)، ییلغی (گله اسب )، مارال ( آهوی ماده)، کوشک ( بچه شتر)، سونا (مرغابی ماده) نیز به عنوان اسم برگزیده می شوند که انعکاسی از تمایل قلبی نامگذاران آن است. آنها با این تسمیه آرزو می کنند که نوزاد در اوصافی همچون قدرت، شهامت، زیرکی، چالاکی، وقار،‌ متانت و زیبایی هم ردیف حیوانی باشند که نام او را برگزیده اند.
 

غزنویان جزو اولین سلسله ترک نژاد در ایران بودند. آنها از نواحی شرقی و مرکز آسیا بودند و حرفه اصلی آنها دامداری بود.
به فرمان سلطان محمود غزنوی دسته ای از غزان به ناحیه خراسان، در بیابان سرخس، ابیورد، شمال قوچان و مشهد فعلی آمده و مسکون شدند.

 

درنتیجه عوامل گوناگون ترکمن ها از ناحیه اسپیجاب به سوی غرب مهارجت کردند، مهمترین علت این مهاجرت ها، فشار امپراطوران چین از سوی غرب بوده است. علاوه بر مسئله فوق ظهوراسلام نیز عامل مهمی در تشدید این مهاجرت بوده است.
 

اغوزها در سواحل تولا (توغلا) در آن بخش از رودخانه که مستقیما رو به شمال امتداد داشت سکونت داشته اند. در سنگ نبشته ها اوغوزها قومی معرفی شده اند که در شمال سکونت داشته اند. همسایه شرقی آنها تاتارها بودند. چون متشکل از 9 طایفه می شدند به آنها توقوز اوغوز (9 اوغوز) می گفتند. ما از این 9 شاخه تنها نام دو قبیله آن را می دانیم. قبیله قونی (Kuni) و قبیله تونگرا (Tunra).
 

ترکان در حدود نه قرن قبل از میلاد مسیح در نواحی ترکستان، غرب چین، جنوب مغولستان، شمال خزر و ایران قدیم می زیسته اند. آنها امپراطوری بزرگی به نام گوگ ترکها که مقرش در ارخون بود تشکیل دادند.
نخستین فرمانروای آنها بومین نام داشت. ترکها بعدها به دو دسته ترکان غربی و ترکان شرقی تقسیم شدند (552 میلادی)، سپس آنها با هم متحد شدند و بزرگترین امپراطوری را در تاریخ آسیا بوجود آوردند که در بعضی از تواریخ اسلام از آنها به نام های یأجوج و مأجوج، خزرها، سکاها و ... نام برده اند. از ترکان غربی به نام های هونها و بجناک ها و از ترکان شرقی به نام های طفقاچ ها و باشقیردها و خزرها نام برده شده است. ترکان شرقی باز به دسته هایی چون اوغوزها، قره قالپاق ها، غوزها، قزاق ها، ازبک ها، قیرقیزها و تاتارها تقسیم شده اند.
ترکمن های فعلی از اوغوزهای شرقی و ترکان آذربایجان از اوغوزهای غربی هستند. تعدادی از این ترکان در قرون اولیه اسلامی از جنوب مغولستان و غرب چین به طرف جنوب سرازیر شدند، این گروه از مهاجران ترک، همان اوغوزها یا غوزها بودند که بعدها به ترکمن معروف گردیده اند و به علت طبیعت نابهنجار ینی سئی و ویرانی ناحیه شمال مجبور به مهاجرت و ترک موطن کردند و بر آن شدند که پس از گذشتن از رودخانه آمو دریا و سیر دریا، قره قوم، قزل قوم و دشت قبچاق در حدود ترکمنستان و ترکمن صحرای فعلی ماندگار شوند.
امروزه در شمال خراسان، در درشت ترکمن صحرا، منطقه وسیعی از خاک ترکمنستان، در قسمت زیادی از افغانستان و چین زندگی می کنند.

 

بنا به نوشته وامبری طوایف ترکمن به 9 دسته تقسیم می شوند:
1- چاودر 2- ارساری 3- آل علی 4- قره 5- سالور (سالر) 6- ساریق 7- تکه 8- گوگلان 9- یموت

درباره معرفی تاریخچه طوایف مذکور ابتدا اطلاعات وامبری را می آوریم:

 

عثمان پسر عموی قویونلی پسر عثمان پسر محمد آمان پسر محمد قربان می باشد که در حدود 140 سال (امسال 1387شمسی است) پیش درکمش تپه به دنیا آمد. عثمان آخوند تحصیلات ابتدایی را در محل به اتمام رسانده و برای ادامه تحصیل عازم مدرسه گوگلداش بخارا شد. وی از مردان با سواد و آگاه به مسائل سیاسی و اجتماعی ترکمن ها بود.
عثمان آخوند بعد از مراجعت از بخارا در کمش تپه به تدریس علوم دینی پرداخت و همزمان با کار تدریس و نویسندگی وارد فعالیت های سیاسی گردید. عثمان آخوند را در اواخر عمر به روسیه می برند و در آنجا از دنیا رفته است.

 

ترکمن ها در آغاز حکومت رضاخان
تحته قاپو کردن عشایر از اصطلاحات رایج در اوائل حکومت رضاخان بود و معنی آن، سرکوب کردن تمامی زوایای زندگی عشایری و اسکان آنها در یک منطقه بود

و امبری در سال 1281 ه.ق در سفرنامه خود در خانات آسیای میانه در مورد تقسیمات عشیرتی ترکمن ها چنین می نویسد: ترکمن ها بنابر قدیمی ترین روایات خود نژادهای مختلف خود را خلق (به زبان عربی مردم) می نامند و این خلقها را چنین اسم گذاری کرده اند:
1- چاودور 2- ارساری (ارزاری) 3- آل علی 4- قره 5- سالور 6- ساریق 7- تکه 8- گوگلان 9- یموت

 

جنبش رهائی بخش ترکمنها ، تا آستانه سال 1924، عمدتاً از روحیه ای آشتی طلبانه همراه با تلاشی صادقانه برای عضویت برابر حقوق در جامعه ایران برخوردار بود، تا از مضمونی جدائی طلبانه از آن، ترکمنها در حین دفاع از استقلال و هویت ملی و مالکیت خود بر سرزمین خویش، در قبال شناسائی دولت ایران، خواهان شناسائی استقلال داخلی خود از طرف دولت مرکزی بوده اند. آنها در هر دوره ای از انتخابات مجلس، سعی در شرکت در آن و انتخاب و اعزام نماینده خود به مجلس شورای ملی جدید التاسیس ایران را داشتند. در این رابطه مثلاً گفته می شود که: "از طرف جعفربائیها آدینه محمد ترکمان تاجر مخصوص کموش تپه به وکالت ایالات منتخب شده، ماهی صد تومان به او می دهند. هفتم ماه ژانویه قضات جعفربائی به شهر آمده در انجمن مذاکره رفتن آدینه محمد را نمودند. مشارالیه باید به تهران برود قراری به جهت شرارت ایلات و رفع کدورت بین ولایت و تراکمه بشود. عجالتاً قراری در این باب داده شد.

با وقوع انقلاب اکتبر در روسیه و با سرنگونی متحد مهم انگلستان در جنگ جهانی اول در این کشور، جهان در آستانه تغییر و تحولات عظیمی قرار می گیرد و روند تبدیل متحدین دیروزی به دشمنان و دشمنان دیروزی به متحدین جدید آغاز می گردد که این امر بر ترکمنصحرا نیز بمثابه یکی از مناطق حساس و پر تشنج منطقه، تاثیر مستقیم خود را بر جای می گذارد.
دولت انگلستان حساسیت ویژه ای بر مناطق شمالی ایران و جنوب روسیه شوروی برای حفاظت از مستعمره خود یعنی هندوستان داشت که برای تضمین امنیت این مستعمرات حفظ تسلط مطلق خود بر حکومت مرکزی ایران از اهمیتی استراتژیک برای این امپراطوری برخوردار بود. سلطه ای که از مدتها قبل تأمین که عمق آن را می توان از این سند برجای مانده از آن دوره کاملاً دریافت: "در جریان مذاکرات دیروز با شاه، نامبرده اظهار می دارد که پس از تشکیل کابینه جدید مقرری ماهانه 150 هزار تومان که اکنون از دولت انگلستان دریافت می دارد ادامه یابد. خاطر نشان ساخت که هیچ دولتی را که مورد اعتماد انگلستان نباشد نخواهم پذیرفت.!" (اسناد محرمانه وزارت خارجه بریتانیا، شماره 285 – تلگراف نورمن سفیر انگلیس در تهران به لرد کرزن وزیر امور خارجه انگلستان – تهران 25 ژوئن 1920)
 

جامعه ترکمن در آستانه قرن بیستم، همانند هر جامعه پویا و ریشه دار در تمدن باستانی خود و با سابقه ای کهن در سازماندهی قدرت، در مرحله انباشت اولیه سرمایه، برای گذار به فراماسیون پیشرفته بشریت آستانه قرن بیستم قرار داشت. اقتصاد ترکمنها در آن دوره نه بر پایه، " شیوه خود کفایی اقتصادی دامداری – کشاورزی و بنوعی بر نظام اشتراکی استوار بوده"، بلکه بر پایه صدور مازاد تولیدات متنوع خود به خارج از آن استوار بوده است. در آن دوره ترکمنها به دامپروری نه صرفاً برای رفع احتیاجات خود، بلکه در حد صادرات تولیدات دامی در کنار کشت و صدور غله و برنج، گیاهان صنعتی چون پنبه، کنجد و گیاهان داروئی، صمغ و ماهیگیری، کارهای موسمی، حمل و نقل زمینی و دریائی، تهیه دستی نمک و نفت خام و صدور آن، تولید ابزار آلات کشاورزی، زینت آلات، قالی و نمد، پرورش کرم ابریشم و تولید پارچه های کتانی و ابریشمی که بخش اعظم آن تا بازارهای اروپائی صادر می گردید و به بازرگانی بین امیر نشین ها و خان نشین های خیوه، بخارا و خوارزم، آستاراخان روسیه، دیگر بنادر فارس نشین کناره دریای خزر، مشغول بوده اند. و ب. بزسوف می نویسد:" ترکمنصحرای استر آباد کالاهای بسیاری داد و ستد می کند، قایقهای ترکمنها همواره در طول خلیج استرآباد و کناره دریا تا خود تنکابن آمد و شد می کنند."

طبق یک بررسی و پژوهش تاریخی – منطقی، آسیای مرکزی بطور اعم و سرزمین ترکمنها در کلیت خود، بطور اخص، نه تنها یک منطقه حاشیه ای تمدنی نبوده است، بلکه به همان اندازه که در میان قطبهای تمدنی بزرگ باستانی در نوار جغرافیائی تمدنی قرار گرفته بود، خود نیز یکی از این قطب ها بوده است. طبق داده های باستان شناسی در این منطقه، "در دوره موسترین، حدود صد هزار سال پیش، اندیشه های انسانی از نیازهای زمان فراتر رفت"، (تاریخ تمدنهای آسیای مرکزی، چاپ یونسکو، ص 352) و برای اولین بار آئین نیایش حیوانات و توتمیسیم، بعنوان نخستین ادیان اولیه در این منطقه شکل گرفتند. از جمع آوری غذا در دوره عصر حجر تا تولید آن در دوره نوسنگی، ساکنان اولیه آسیای مرکزی، گامهای بلندی بسوی تمدن برداشتند." دوره ای که بصورت کاملاً معنی داری به آن عنوان " انقلاب نوسنگی" داده شده است با دو روش تولیدی مشخص متمایز می شود که یکی از آن دو کشاورزی و دیگری گاوداری بوده که این هر دو به مهمترین برنامه ریزی پیشرفتهای اقتصادی و فرهنگی در جامعه ختم گردید."( تاریخ تمدنهای آسیای مرکزی، چاپ یونسکو)
 

نام اولیه و اجداد ترکمن ها می باشد که پس از اسلام، با رواج نام ترکمن، کم کم به فراموشی سپرده شد. ترکمن نام یکی از قبایل ترک (اغوز ) بود که به اسلام ایمان آورده بودند و از آن پس مسلمانان به هر قبیله اغوز که اسلام آورده بودند نام ترکمن را اطلاق کردند.

 

شمع سوزان توم اینگونه خاموش نکن...از کنارت رفته ام ولی فراموشم نکن