اُی و انواع آن
اُی و به قول فارسی زبان ها آلاچیق، خاص ترکمن های کوچ نشین بود. این آلاچیق به علت سبک بودن، قابل حمل بودن و آسان بودن در نصب و برچیدن، از آغازین روزهای حیات، مورد توجه ترکمن ها بوده است و به عنوان نمادی از فرهنگ مادی ترکمن ها شناخته می شود.
اُی برای ترکمن ها جایی فقط برای خوردن و خوابیدن و استراحت کردن و ... نبود، بلکه به منزله رصدخانه ای نیز به شمار می رفت که با کمک جهات چهارگانه ی آن، محل طلوع و غروب خورشید را در اوقات مختلف سال تعیین می کردند. شکل زیر بیانگر این مطلب است.

اُی از نظر شکل و رنگ بر سه نوع است:

الف- آق اُی
آق اُی یا خانه ی سفید، چادری است به شکل نیم کره، دارای اسکلتی چوبی از چوب هایی به نام « تارم – اُق – تؤینیق».
آق اُی مخصوص اعیان و ثروتمندان بود و سه تا چهار سال اول ساخت، به همین نام شناخته می شد اما پس از آن، به علت روشن کردن آتش در اجاق داخل و دود حاصل از آن، به تدریج سفیدی خود را از دست می داد و به رنگ تیره و بعد به رنگ سیاه در می آمد. در این مرحله « قره اُی / خانه ی سیاه » خوانده می شد.

ب- قره اُی
قره اُی در اصل همان آق اُی است که به مرور ایام به رنگ سیاه در می آید.

ج- گوت دیکمه
آق اُی بعد از مرحله قره اُی با مرور ایام، قسمت هایی از اجزای خود یعنی تارم را از دست می دهد و تقریبا منحصر می شود به اُق این نوع اُی مخصوص افراد بی بضاعت و فقیر بود، بدین جهت آن را « غریب اُی / خانه ی فقیر» و به جهت کوچک بودن « کچی جیک اُی / خانه ی کوچک» نیز نامیده اند.

اُی با تمام خصوصیاتی که بر شمردیم، اسکلتی چوبی است، سبک و قابل حمل با پوششی نمدی و اجزای آن به نام های زیر است:
1- چهار چوب در 2- لت های دوگانه در 3- تارم/ گوزه نک 4- اُق 5- توینیق 6- دوورلیق یاقا 7- بیل یول 8- دوزی 9- ثریک 10- نمد 11- دول

ترکمن ها در قدیم اُی را به دلیل قبه ای شکل بودن، قبه ای از قبه های بهشت می دانستند و آن را مظهر سلامتی و نشانه ی سخاوت و آسایش می شمردند؛ به دلایل زیر:
الف- در مقابل زلزله مقاوم بود؛ اگر آسیبی هم به وسایل خانه - وسایل شکستنی- وارد می آمد برای جان افراد هیچ نوع نگرانی نداشت.
ب- در ورودی بدون قفل بود و همیشه برای ورود مهمان آماده: زیرا ترکمن ها مهمان نوازی را نشانه ی سخاوت می دانستند.
ج- نصب کردن، برچیدن و حمل و نقل اُی آسان بود.
به خاطر این محاسن است که ترکمن ها اُی را بر تام یعنی خانه های گلی یا خشتی و آجری ترجیح می دادند. ضرب المثل ترکمن می گوید:
« تام دم قثما ایه ثی، اُی ثاغلی غینگ ثؤیه ثی»
تام موجب تنگی نفس است و اُی پایه ی سلامتی.

مراحل برپایی اُی و اجزای آن

کار برپایی اُی عمدتاً به عهده زن ها و کار تعمیر آن به عهده مردها بوده است. وقتی مقدمات کار آماده می شد، چند تیر هوایی شلیک می کردند و مفهوم آن، اعلام شادی برای آغاز یک زندگی جدید است. آنگاه کار نصب، با یاری حداقل پنج نفر و به شرح زیر آغاز می شد:

1- ابتدا زمینی را درنظر می گیرند که از سطح کلی یورت/ سرزمین و محل زندگی بلندتر باشد و اگر زمینی بلندتر یافت نشد با استفاده از خاک زمین های اطراف، زمینی را بلندتر از سطح یورت، ایجاد می کردند تا در مواقع بارندگی از نفوذ آب به داخل اُی جلوگیری شود.

2- بعد از آماده شدن زمین، ابتدا چهارچوب در را نصب می کردند. در زمان کوچ می توان اجزای چهارچوب را از هم جدا کرد، بعد از نصب چهار چوب، زاویه های آن را با طنابی، محکم می کنند تا ثابت بماند.

3- بعد از نصب چهار چوب ، نوبت به اتصال در به چهار چوب می رسد. در تخته ای است مرکب از دو لت.

4- بعد از نصب چهارچوب و اتصال لت های در به آن، نوبت به نصب تارم یا گوزنک می رسد.
تارم، شبکه ای از چوب های جک شونده است که به صورت ضربدری یکدیگر را قطع می کنند و مرکب از چهار بخش است. ابتدا دو بخش را به دو طرف چهار چوب نصب می کنند و بعد، دو بخش دیگر را به انتهای آنها وصل می کنند، در نتیجه استوانه ای به وجود می آید به شکل نیم کاسه، این استوانه محل زندگی افراد خانواده است.

5- اُق، تعدادی چوب نیمه کمانی است که یک سر آن به محل تقاطع چوب های تارم و سر دیگرش به یکی از سوراخ های توینیق وصل می شود. محل اتصال تارم و اُق به صورت ضربدر است که آن را دؤل می گویند.

6- توینیق، بالاترین نقطه ی اُی یعنی قسمت فوقانی اُق است که قطب سقف را تشکیل می دهد، در پیرامون توینیق سوراخ هایی تعبیه شده است که سر اُق در داخل یکی از آن سوراخ ها و سر دیگرش به قسمت فوقانی تارم یعنی دؤل وصل می شود.
نصب توینیق که باید همزمان با نصب اُق باشد، از مشکل ترین مرحله برپایی اُی است و حداقل به پنج نفر نیاز دارد؛ بدین ترتیب که دو نفر در داخل استوانه ی تارم سر اُق را به داخل یکی از سوراخ های توینیق می گذارند و زنان خارج از تارم، سر دیگر اُق را به دؤل یعنی بخش فوقانی و ضربدری شکل تارم وصل می کنند. در تمام این مدت، نفر پنجم توینیق را با دیرکی چوبین در فضای بالای اُق نگه می دارد تا زن های داخل تارم، قادر به وصل اُق به توینیق باشند. وقتی چهار اُق در چهار جهت وصل شد، اتصال دیگر اُق ها آسانتر است زیرا که آن چهار اُق جانبی به منزله ی ستونی، توینیق را در هوا نگه می دارد.
از توینیق، طناب مخصوصی آویزان می کنند که به آن « توینیق یوپ » یا « توینیق باق » می گویند که حافظ سقف اُی است. بدین ترتیب که در زمان طوفان یا باد شدید به انتهای توینیق باق کیسه ی شن یا خاک یا ... می بندند تا باد سقف اُی را نبرد.

7- بعد از اتصال اُق ها به توینیق و تارم نوبت به « دوزی » می رسد. دوزی نواری است باریک و بافته شده از پشم گوسفند که به وسیله آن اُق ها را به هم وصل می کنند، بدین ترتیب که همچون کمربندی به دور اُق ها می کشند تا اُق ها از جای خود تکان نخورد و محکم و قرص باقی بماند.

8- در این مرحله برای محکم شدن تارم نواری به نام دوورلیق یاقا به دور تارم می پیچند که از پشم گوسفند بافته شده است.

9- در بخش فوقانی دوورلیق یاقا و موازی با آن، نوار دیگری به دور تارم می پیچند که پهنای آن، کمتر از دوورلیق یاقا است و بیل یول نامیده می شود.

10- اورقن، طنابی است کلفت که آن را برای ثابت نگه داشتن اُی استفاد می کنند، بدین ترتیب که آن را بر پشت اُی از دو طرف می آویزند و دو سر آن را به میخ های چوبی که به زمین کوبیده اند، وصل می کنند.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: